Bu yazı https://www.metinsariaslan.com/zorunlu-deprem-sigortasi web sitesinden paylaşılmış ve Doç. Dr. Metin SARIASLAN tarafından hazırlanmıştır.
Sigortanın Kapsamı
6305 sayılı Afet Sigortaları Kanunu gereğince, aşağıda tanımlanmış binalar güvence altına alınır:
Zorunlu Deprem Sigortası (ZDS) ayrıca yukarıdaki koşullara uyan;
Henüz bağımsız tapusu olmayan ve 2000 yılından önce inşa edilmiş meskenlerin sigortalarının, sigorta ettirenin beyanına dayanılarak ve arsa tapusuna ait bilgilerle yapılabilmektedir.
Bu sigorta ile, depremin doğrudan neden olduğu maddi zararlar ile deprem sonucu meydana gelen yangın, infilak, dev dalga (tsunami) veya yer kaymasının sigortalı binalarda neden olacağı hasarlar (temeller, ana duvarlar, bağımsız bölümleri ayıran ortak duvarlar, bahçe duvarları, istinat duvarları, tavan ve tabanlar, merdivenler, asansörler, sahanlıklar, koridorlar, çatılar, bacalar ve yapının benzer nitelikteki tamamlayıcı kısımlarında meydana gelenler de dahil olmak üzere), sigorta bedeline kadar Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK) tarafından Zorunlu Deprem Sigortası poliçesi ile teminat altına alınır.
Sigorta Kapsamı Dışında Kalan Binalar
Aşağıdaki sayılan binalar bu sigortanın kapsamı dışındadır.
Köylerdeki yapılar, buralarda belediye denetiminin olmayışı, genel olarak gelir düzeyinin düşük olması ve sigorta yapmanın zor olması gerekçeleriyle ZDS kapsamı dışında tutulmuştur. Ancak eskiden köy olup şimdilerde mahalleye dönüşen yerlerdeki konutlar ZDS kapsamındadır.
Teminat Dışında Kalan Haller
Aşağıdaki haller sigorta teminatının dışındadır.
1-Her türlü taşınır mal, eşya ve benzerleri,
2-Ölüm dahil olmak üzere tüm bedeni zararlar,
3-Manevi tazminat talepleri,
4-Deprem ve deprem sonucu oluşan yangın, infilak, dev dalga (tsunami) veya yer kaymasının dışında kalan hasarlar,
5-Belirli bir deprem hadisesine bağlı olmaksızın binanın kendi kusur ve özellikleri nedeniyle zamanla oluşan zararlar.
6-Dolaylı zararlar
-Enkaz kaldırma masrafları,
-Kar kaybı,
-İş durması,
-Kira mahrumiyeti,
-Alternatif ikametgah ve işyeri masrafları,
-Mali sorumluluklar
-Ve benzeri dolaylı zararlar,
Dikkat edilecek olursa, ZDS kapsam dahilinde olan yapıların sadece yeniden yapım maliyetini ödemeye yönelik olduğu ve dolayısıyla konut içinde yer alan eşyaları kapsamamaktadır.
Kahramanmaraş’ta 06.02.2023 tarihinde gerçekleşen iki depremin etkilediği 10 ildeki DASK poliçe sayısı ve sigortalılık oranı (penetration) aşağıdaki gibidir.
Buna göre sigortalılık oranı yaklaşık %50 civarında olduğu, en çok etkilenen Adıyaman’da %45, Kahramanmaraş’ta %54 ve Hatay’da %40 olarak gerçekleşmiştir.
Tazminat Hesabı
DASK her yıl inşaat maliyetlerindeki artışa göre yıkılan meskenin yeniden yapım edilmesinin maliyeti (arsa değeri hariç) esas metrekare bazında azami yeniden yapım maliyeti ve azami teminat tutarını belirler. Bunun için DASK, her yıl “Emlak Vergisi Kanunu Genel Tebliği ekinde yer alan Binaların Metrekare Normal İnşaat Maliyet Bedellerini Gösterir Cetvel” dikkate alınarak sigorta bedeli hesabına esas metrekare bedellerini ve buna göre de azami teminat tutarını belirler.
25.08.2022 tarih ve 31934 sayılı Resmi Gazete’de ilan edilen söz konusu Cetvel’in linki:
DASK, yukarıda anlatıldığı şekilde belirlediği yapı tarzına göre azami metrekare bedellerini yılda bir kez yayınlamaktadır.
17.11.2021 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Tebliğe (Zorunlu Deprem Sigortası Tarife ve Talimatı) göre;
Yapı Tarzı | Azami Metrekare Bedeli (TL) |
Betonarme (m² Fiyatı) | 1.508.- |
Diğer (m² Fiyatı) | 1.040.- |
Zorunlu Deprem Sigortası yapılan bir meskenin sigorta bedeli, 17.11.2021 itibarıyla bütün yapı tarzları için azami 320.000 TL’dir.
Yukarıdaki tarifede belirtilen yapı tarzlarının tanımı aşağıdaki gibidir:
A- Betonarme: Çelik veya betonarme taşıyıcı karkas bulunan yapılardır.
B- Diğer: Yukarıdaki gruplara girmeyen yapılardır.
25.11.2022 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Tebliğe (Zorunlu Deprem Sigortası Tarife ve Talimatı) göre;
Yapı Tarzı | Azami Metrekare Bedeli (TL) |
Betonarme (m² Fiyatı) | 3.016.- |
Diğer (m² Fiyatı) | 2.080.- |
Zorunlu Deprem Sigortası yapılan bir meskenin sigorta bedeli, 25.11.2022 itibarıyla bütün yapı tarzları için azami 640.000 TL’dir.
Buna göre DASK, en son 25 Kasım 2022 tarihinden itibaren metrekare bazında azami yeniden yapım maliyetini 3.016 TL ve bütün yapı tiplerinde azami teminat tutarını 640.000 TL olarak belirlemiştir.
Soru: DASK’ın yapı tarzına göre belirlediği yeniden yapım teminatları yapıların deprem anındaki gerçek yeniden yapım bedelini karşılar mı?
Sigortalının teminat tutarı (sigorta bedeli) –metrekare bazında azami yeniden yapım maliyeti (3.016 TL) ve azami teminat tutarını (640.000 TL) geçmemesi kaydıyla- meskenlerinin büyüklüğüne ve yapı tarzına göre belirlenir. Sigorta bedelinin tespitinde, sigorta edilen meskenin yapı tarzı için aşağıda belirtilen metrekare bedeli ile aynı meskenin brüt yüzölçümünün (veya yaklaşık yüzölçümünün) çarpılması sonucu bulunan tutar esas alınır. Bunun anlamı, ZDS kapsamındaki yapılarda azami teminat tutarını aşmamak kaydıyla, poliçe tanzimi esnasında metrekare bazında yeniden yapım maliyeti DASK tarafından belirlenen metrekare bazında azami yeniden yapım maliyetinin altında ise o yapının kendi metrekare bazında yeniden yapım maliyeti esas alınır, üstünde ise DASK tarafından belirlenen metrekare bazında azami yeniden yapım maliyeti esas alınır. Buna göre, yapının gerçek yeniden yapım maliyeti (yapının gerçek metrekare yeniden yapım maliyetinin daha yüksek olması ve/veya yapının gerçek yüzölçümünün azami teminat tutarının belirlenmesine esas alınan yüzölçümünden (212,20 metrekarenin) üstünde olması nedeniyle) bu tutarın üzerinde olsa bile, sigorta bedeli olarak en fazla metrekare bazında 3.016 TL ve toplamda ise 640.000 TL belirlenir.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının 13.09.2022 tarih ve 31952 sayılı Resmi Gazete yayınladığı Mimarlık Ve Mühendislik Hizmet Bedellerinin Hesabında Kullanılacak 2022 Yılı 3.Üncü Dönemine Ait Yapı Yaklaşık Birim Maliyetleri Tebliğindeki metrekare yapı birim maliyetleri III. Sınıf A Grubu konutlar (3 kata kadar) için 3.450 TL, B Grubu konutlar (yapı yüksekliği 21,50 m’den az) için 4.650 TL, IV. Sınıf B Grubu müstakil veya ikiz konutlar (bağımsız bölümler brüt 151 m² – 600 m² villalar, teras evler, dağ evleri, kaymakam evi ve benzeri) için 5.900 TL, C Grubu konutlar (yapı yüksekliği 30,50 m ile 51,50 m arası) için 6.400 TL olarak belirlenmiştir. Yapı yaklaşık birim maliyetleri, yapının mimarlık hizmetlerine esas sınıfları dikkate alınarak KDV hariç, genel gider (%15) ve yüklenici karı (%10) dahil belirlenir.
Sonuçta, söz konusu Tebliğ ile ilan edilen birim metre kare maliyetlerine KDV, genel gider ve yüklenici karları da ilave edildiğinde, ayrıca söz konusu değerlerin Kahramanmaraş depremlerinden 5 ay öncesine ait olduğu dikkate alındığında, DASK sağladığı teminatların ülkemizde birçok yerinde ve konut tipine göre gerçek sigorta değerinin çok altında olduğu anlaşılmıştır.
Soru: DASK tam zayi veya kısmi hasar durumda ne kadar ödeme yapacaktır?
Sigorta tazminatının hesabında, tam veya kısmi hasar olmasına bakılmaksızın, rizikonun gerçekleştiği yer ve tarihte, benzer yapı özellikleri göz önünde bulundurularak, binanın piyasa rayiçlerine göre hesaplanan yeniden yapım maliyeti –DASK’ın belirlediği metrekare azami yeniden yapım maliyeti aşmamak kaydıyla- esas alınır. Ancak meri mevzuata göre sigorta tazminatı, hiçbir durumda yukarıda anlatıldığı şekilde belirlenen sigorta bedelinden fazla olamaz.
Diğer taraftan, her bir hasarda, sigorta bedelinin %2’si oranında tenzili muafiyet uygulanır. Doğal Afet Sigortaları Kurumu hasarın bu şekilde bulunan muafiyet miktarını aşan kısmında sorumludur. Başka deyişle DASK poliçedeki sigorta bedelinin %2 denk gelen tutarı ödemez. Örneğin 100 metrekare konutta aşağıda gösterildiği şekilde hesaplanan 301.600 TL sigorta bedelinin %2 sine denk gelen 6.032 TL hiç şekilde ödemez.
a) Tam Zayi Halinde Ödenecek Tazminat:
Betonarmelerde konutların tam hasar sayılması halinde ödenecek tazminat hesabı tablosu:
Metrekare | Yeniden Yapım Bedeli (m²) | Sigorta Bedeli | Muafiyet | Tazminat |
100 | 3.016 | 301.600 | 2% | 295.568 |
200 | 3.016 | 603.200 | 2% | 591.136 |
300 | 3.016 | 640.000* | 2% | 627.200 |
* Yeniden yapım maliyeti azami teminat tutarı aşamaz.
Diğer Yapı Tarzlarında tam hasar sayılması halinde ödenecek tazminat hesabı tablosu::
Metrekare | Yeniden Yapım Bedeli (m²) | Sigorta Bedeli | Muafiyet | Tazminat |
100 | 2.080 | 208.000 | 2% | 203.840 |
200 | 2.080 | 416.000 | 2% | 407.680 |
300 | 2.080 | 640.000* | 2% | 627.200 |
* Yeniden yapım maliyeti azami teminat tutarı aşamaz.
Diğer taraftan, muafiyet uygulaması açısından, her bir 72 saatlik dönem bir hasar sayılır. Buna göre Kahramanmaraş’ta üst üste iki deprem olsa bile toplam hasar (ayrıca iki depremde hasarın büyüklüğü ayrı ayrı hesaplama teknik olarak ta mümkün değildir) üzerinde tek bir kez muafiyet uygulanır.
b) Kısmi Hasarda Ödenecek Tazminat:
ZDS kapsamında kısmi hasarlarda azami teminat tutarları kapsamında ödenir. Örneğin 100 metrekare konutta onarımdan dolayı toplamda 6.035 TL kısmi hasar oluşursa, DASK tenzil muafiyetine (100*3.016*0,2) denk gelen 6.032 TL’yi indirdikten sonra kalan 3 TL’yi öder, 10.000 TL kısmi hasar oluşursa, DASK tenzili muafiyet indirimi sonrası 3.965 TL (10.000 – 6.035) ödeme yapılır.
c) Eksik Sigorta Durumunda Ödenecek Tazminat
DASK bu sigorta sözleşmesini, sigorta ettirenin, rizikonun gerçek durumunu bildiren beyanına dayanarak yapmıştır. Sözleşmenin düzenlenmesi aşamasında, sigortalının veya sigorta ettirenin, meskenin brüt yüzölçümü, yapı tarzı, adresi, geçmiş depremlerde hasar durumu gibi bilgilerde gerçeğe uygun olmayan beyanı halinde aşağıdaki hükümler uygulanır.
Sigortalının veya sigorta ettirenin beyanının gerçeğe aykırı veya eksik olması halinde DASK’ın sözleşmeyi daha ağır şartlarla yapmasını gerektirecek durumlarda, DASK veya aracı kılınan ilgili sigorta şirketi durumu öğrendiği andan itibaren 15 gün içerisinde prim farkının ödenmesini sigorta ettirenden talep eder.
Gerçeğe aykırı beyan hali, depremden sonra öğrenilmişse, tazminat, alınan prim ile alınması gereken prim arasındaki orana göre ödenir. Örneğin, 100 metre kare konutu 50 metre kare olarak sigortalandıysa, DASK hesaplanan tazminatı %50’sini ödeyecektir.
d) Aşkın Sigorta Durumunda Ödenecek Tazminat
Sigorta bedeli, sigortalanan meskenin yeniden yapım maliyetini aşarsa, sigortanın bu bedeli aşan kısmı geçersizdir. Sigorta süresi içinde durumdan haberdar olan Kurum, sigorta bedelini indirir ve cari yıla ait fazla alınan primi sigorta ettirene gün esası üzerinden iade eder. Eğer aşkın sigorta durumu depremden sonra öğrenilmişse, sigortalanan meskenin yeniden yapım maliyetini aşan sigorta bedeli ödenmez ve bu aşan kısma prim iade edilir.
Soru: DASK eşya zararlarını öder mi?
Hayır. ZDS sadece yapıların yeniden yapım bedeline ilişkin teminat verir. Ancak eşyalar için ihtiyari deprem sigortası almışsanız, oradaki sigorta bedeli (azami) esas alınarak eşyalarınızın eskimişliği esas alınarak hesaplanan tazminat (gerçek zarar) ödenir. Başka deyişle eşyaların sıfır bedelleri ödenmez, eskimişliğine göre piyasa şartlarına göre tahmini bir bedel ödenir.
Soru: İhtiyari Deprem Sigortası kapsamı nedir? ve nasıl temin edilir?
Aynı bina/bağımsız bölüm için birden çok Zorunlu Deprem Sigortası yaptırılamaz. Ancak, Zorunlu Deprem Sigortası yapılan bağımsız bölüm veya binanın sigorta değeri (metrekare bazında yeniden yapım maliyeti ve/veya yüzölçümü nedeniyle) Zorunlu Deprem Sigortası ile belirlenen sigorta bedeli tutarının üzerinde ise, bu tutarın üzerindeki kısım için, Zorunlu Deprem Sigortasının yapılmış olması (Eğer ZDS yaptırılmadıysa ihtiyari deprem sigortası poliçesi verilememektir) kaydıyla, sigorta şirketleri tarafından ihtiyari deprem sigortası yapılabilir.
İhtiyari Deprem Sigortası Yaptırılabilen Yapılar
ZDS kapsamı dışında yer alan yapılar (köydeki konutlar vs) ve ZSD kapsamında olan yapılarda konut sahipleri kendi yapılarının metrekare yeniden yapım birim fiyatlarını ilgili kamu kurumlarından (belediye vs) öğrenip, ZDS nin karşılamadığı kısımlar ve eşyalar için ihtiyari deprem sigortası yaptırılabilir.
İhtiyari deprem sigortası teminatı tek başına satılmamaktadır. Daha çok yangın ve mühendislik sigortalarında ek teminat olarak satılmaktadır.
Güncel İDS tarife ve talimatları
Soru: Sigortalı yapılarda güncel yeniden yapım bedelleri üzerinden poliçedeki sigorta bedelini yükseltilmesine yönelik zeyilname yapılmamışsa, DASK eski tarife üzerinden mi ödeme yapacaktır?
DASK, deprem esnasında yürürlükte olan bir poliçede yazılan sigorta bedeli, 25.11.2022 tarihinde ilan ettiği metre kare bazında azami yeniden yapım bedeli ve azami teminat tutarı üzerinden güncellenmemişse, başka bir deyişle ek sözleşme (zeyilname) yapılmamışsa, Genel Şartların “B.3- Tazminatın Hesabı” başlıklı maddesine göre tam veya kısmi hasar olmasına bakılmaksızın, rizikonun gerçekleştiği yer ve tarihte, benzer yapı özellikleri göz önünde bulundurularak, binanın piyasa rayiçlerine göre hesaplanan yeniden yapım maliyeti –DASK’ın belirlediği metrekare azami yeniden yapım maliyeti aşmamak kaydıyla- esas alınır. Ancak sigorta tazminatı, hiçbir durumda yukarıda anlatıldığı şekilde belirlenen sigorta bedelinden fazla olamayacağı hükmüne istinaden poliçe üzerinde yazılan eski tarifedeki metrekare bazında birim maliyeti ve azami teminat tutarına göre belirlenen sigorta bedeli üzerinden olan talepler red edilmektedir.
Başka bir deyişle eski tarifeye göre belirlenen sigorta bedelin altında kalan tazminat taleplerinde rizikonun gerçekleştiği yer ve tarihte benzer yapıların güncel yapım maliyetleri dikkate alınabiliyorken, sigorta bedelinin üstünde kalan taleplerde ise red edilmektedir. Dolayısıyla yeni tarifenin kısmi uygulanması durumu olabilmektedir. Ancak bu durum çelişkidir ve sigortacılık prensiplerine aykırıdır.
Bu durumda Kahramanmaraş depremlerinde sigortalılara ödenecek tutarlar aşağıdaki şekilde olacaktır.
a) Tam Zayi Halinde Ödenecek Tazminat:
Betonarmelerde konutların tam hasar sayılması halinde ödenecek tazminat hesabı tablosu:
Metrekare | Yeniden Yapım Bedeli (m²) | Sigorta Bedeli | Muafiyet | Tazminat |
100 | 1.508 | 150.800 | 2% | 147.784 |
200 | 1.508 | 301.600 | 2% | 295.568 |
300 | 1.508 | 320.000* | 2% | 313.600 |
* Yeniden yapım maliyeti azami teminat tutarı aşamaz.
Diğer Yapı Tarzlarında tam hasar sayılması halinde ödenecek tazminat hesabı tablosu:
Metrekare | Yeniden Yapım Bedeli (m²) | Sigorta Bedeli | Muafiyet | Tazminat |
100 | 1.040 | 104.000 | 2% | 101.920 |
200 | 1.040 | 208.000 | 2% | 203.840 |
300 | 1.040 | 320.000* | 2% | 313.600 |
* Yeniden yapım maliyeti azami teminat tutarı aşamaz.
Bilindiği gibi DASK tarafından son tarife değişikliği 25.11.2022 tarihinde yapılmış ve alınan bilgilere göre ZDS’de zeyilname yapılma oranı çok düşük düzeyde kalmıştır.
Bu durumda, ihtiyari deprem sigortası olan yapılarda, sigorta şirketleri kuvvetle muhtemelen onlar da yeni tarifeye göre oluşan sigorta bedelini aşan tazminat taleplerini ödeyeceklerdir.
Bu nedenlerden dolayı sigortalılarda yüksek memnuniyetsizlikler oluşacağı ve şikayetlere neden olacağı tahmin edilmektedir.
b) Kısmi Hasarda Ödenecek Tazminat:
ZDS kapsamında kısmi hasarlarda poliçedeki yazılı sigorta bedeli aşılmaması kaydıyla gerçek zarar ödenir. Örneğin 100 metrekare konutta onarımdan dolayı toplamda 6.035 TL kısmi hasar oluşursa, DASK tenzil muafiyetine (100*3.016*0,2) denk gelen 6.032 TL’yi indirdikten sonra kalan 3 TL’yi öder, 10.000 TL kısmi hasar oluşursa, DASK tenzili muafiyet indirimi sonrası 3.965 TL (10.000 – 6.035) ödeme yapılır.
Sonuçta, DASK’ın söz konusu uygulamaları üzerinde çok tartışmalar yaşanmaktadır. Bu nedenle konunun hukuki yönüne ilişkin olarak önce eksik sigorta hukuku açısından incelenmesi, akabinde özel hukuk (deprem sigortası hukuku) ve genel hukuk açısından incelemesi yapılmalıdır.
1) Zeyilname Hususunun Eksik Sigorta Açısından Durumu
Sigorta sözleşmesi tanzimi esnasında, belirlenen sigorta bedeli sigortalanan şeyin gerçek değerini (sigorta değeri) yansıtıyorsa, sigorta süresince enflasyondan dolayı eksik sigorta oluşmaz. Başka deyişle sigorta anında gerçek değer üzerinden prim ödenmişse, sonrada enflasyon nedeniyle sadece sigorta bedelini güncelliğini kaybetti iddiasıyla eksik sigorta kapsamında eksik tazminat ödenemez.
Bu kapsamda, sigorta sektöründe uygulanan ‘enflasyon klozu’ yanlış bir uygulama olup, Dünya’da uygulaması yoktur. Buna karşın Dünya’da değer artış klozu bulunmaktadır. Bu klozu nominal değer artışları (yani enflasyonu) değil, enflasyon üzerindeki reel değer artışları konu etmektedir. Örneğin covid döneminde yaşanan çip krizinden dolayı oluşan fiyat artışları ve covid dolayısıyla toplu ulaşımdan kaçınmak için otomobillere yönelik artan talepten kaynaklı fiyat artışları gibi reel değer artışlar sayılır. Ancak ülkemizde bu kloz mevcut poliçelere ilişkin poliçelerde ve bilgilendirme formlarında belirtilmediği için uygulanamaz.
Sonuçta, DASK inşaat sektöründeki enflasyon dikkate alarak 25.11.2022 tarihinde ilan edilen yeniden yapım bedellerini %100 olarak güncellenmesi ek prim durumu yaratmayacağı düşünülmektedir. Başka bir deyişle, sigorta tazminatı, hiçbir durumda sigorta bedelinden fazla olamayacağı gerekçesinin geçersiz olduğu düşüncesiyle, DASK bütün tazminat taleplerini yeni tarife üzerinden ödemek zorundadır.
2) Zeyilname Hususunun Özel ve Genel Hukuk Açısından Durumu
Konuya ilişkin özel hukuk düzenlemeleri şöyledir:
“6305 sayılı Afet Sigortaları Kanunu
Sigortalının sorumluluğu
Madde 12 – (1) Malik veya intifa hakkı sahibi, binanın ve her bir bağımsız bölümün projeye aykırı olarak ve taşıyıcı sistemi olumsuz yönde etkileyecek şekilde tadil edilmesine veya zayıflatılmasına karşı gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.
(2) Malik veya intifa hakkı sahibi, hasarın projeye aykırı olarak ve taşıyıcı sistemi olumsuz yönde etkileyecek tadilat nedeniyle ortaya çıktığının tespit edilmesi durumunda, sigortadan tazminat alma hakkını kaybeder.
Tarife ve talimatlar ile uygulama esasları ve genel şartlar
Madde 13 – (1) Zorunlu deprem sigortasına ilişkin tarife ve talimatlar ile azami teminat tutarı her yıl Bakan tarafından belirlenir ve Resmî Gazetede yayımlanır. Sigorta primlerinin tespitinde; binanın yüzölçümü, inşaat türü ve kalitesi, binanın üzerinde bulunduğu arazinin zemin özellikleri, deprem riski ve benzeri unsurlar değerlendirilir.
(2) Zorunlu deprem sigortası bulunan ve deprem nedeniyle hasar gören binalara ilişkin tazminat, gerekli bilgi ve belgeler ile hasar tespitinin tamamlanmasını müteakip en geç otuz gün içinde ödenir.
(3) Zorunlu deprem sigortasına ilişkin uygulama usul ve esasları ile sigorta genel şartları Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenir.
Zorunlu Deprem Sigortası Yönetmeliği
MADDE 23 – (1) Kurum tarafından verilen zorunlu deprem sigortası ve diğer sigorta teminatları, Kurum tarafından doğrudan satış uygulamaları yoluyla veya Kurum nam ve hesabına sigorta sözleşmesi yapmaya yetkili sigorta şirketleri ve bu şirketlerin acenteleri tarafından sunulur.
(2) Zorunlu deprem sigortası poliçesini düzenleyen sigorta şirketi, sigorta sözleşmesinin bitiminden önce elektronik posta, kısa mesaj (SMS) veya çağrı merkezi kanalıyla sözleşmenin sona ereceğini ve yeni bir sigorta yaptırma zorunluluğunu sözleşme sahiplerine bildirir.
(3) Kurum nam ve hesabına sigorta sözleşmesi yapmaya yetkili sigorta şirketlerinin ve bu şirketlerin acentelerinin uyması gereken esaslar sigorta şirketleri ile yapılacak sözleşmede belirlenir.
Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartları
C.1- Sigorta Ücretinin Ödenmesi, Doğal Afet Sigortaları Kurumunun Sorumluluğunun Başlaması ve Sona Ermesi
Malikler veya varsa intifa hakkı sahipleri, sigorta sözleşmelerini her yıl yenilemek zorundadır. Sigorta sözleşmesinin poliçe bitiş tarihine kadar yenilenmemesi durumunda DASK’ın teminata ilişkin sorumluluğu poliçede belirtilen bitiş tarihi itibariyle sona erer.
C.2- Sigorta Ettirenin Beyan Yükümlülüğü Fesih ve İptaller
Gerçeğe aykırı beyan hali, depremden sonra öğrenilmişse, tazminat, alınan prim ile alınması gereken prim arasındaki orana göre ödenir.
B.1- Rizikonun Gerçekleşmesi Halinde, Sigorta Ettirenin ya da Sigortalının Yükümlülükleri
Sigorta ettiren ya da sigortalı, rizikonun gerçekleşmesi halinde, aşağıdaki hususları yerine getirmekle yükümlüdür.
1.1- Rizikonun gerçekleştiğini öğrendiği tarihten itibaren en geç onbeş işgünü içinde DASK ’a veya Kurum nam ve hesabına sözleşmeyi yapan sigorta şirketine bildirimde bulunmak,
1.2- DASK görevlilerinin veya yetkili kıldığı kimselerin, hasara uğrayan binalara makul amaçlarla ve uygun şekillerde girmesine ve zararı azaltmaya yönelik girişimlerde bulunmasına izin vermek,
1.3- DASK’ın isteği üzerine zarar miktarıyla delilleri saptamaya, rücu hakkının kullanılmasına yararlı ve sigorta ettiren için sağlanması mümkün gerekli bilgi ve belgeleri, gecikmeksizin DASK’a vermek,
1.4- Zararın tahmini miktarını belirtir yazılı bir bildirimi, makul ve uygun bir süre içinde DASK’a veya yetkili kıldığı kimselere vermek,
1.5- Sigortalı bina/yer üzerinde Zorunlu Deprem Sigortası dışında, deprem teminatı bulunan başkaca sigorta sözleşmeleri varsa bunları DASK ‘a bildirmek.
C.5- Tebliğ ve İhbarlar
DASK veya adına yetkili kıldığı sigorta şirketinin bildirimleri de taraflara imza karşılığı elden verilen mektupla ya da sigorta ettirenin poliçede gösterilen adresine veya bu adres değişmişse, son bildirilen adresine yazılı olarak yapılır.
DASK tarafından yapılan ihbarlar, postaya veya notere verildiği tarihten itibaren hüküm ifade eder.
Zorunlu Deprem Sigortası Tarife ve Talimatı
Sigortanın Süresi
MADDE 6 – (1) Sigortanın süresi bir yıldır. Süresi dolan poliçe sigortalı veya sigorta ettiren tarafından her yıl yenilenir.
Yetkili Sigorta Şirketleri ve Primlerin Tahsili
MADDE 7 – (1) Zorunlu Deprem Sigortası, Doğal Afet Sigortaları Kurumu tarafından doğrudan satış uygulamaları yoluyla veya Kurum nam ve hesabına sigorta yapmaya yetkili sigorta şirketleri ve bu şirketlerin acenteleri tarafından yapılır.”
Yukarıda da görüleceği üzere, ZDS kapsamında 25.11.2022 ilan edilen yeni yapım bedellerine göre ek sözleşme yapılmasına yönelik sigortalıya yüklenen yükümlülük ve tazminat hesabında zeyilname olmaması halinde eski tarifenin geçerli olduğuna dair herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Sonuçta, özel hukuk alanında düzenleme olmaması nedeniyle TTK 1452. maddesindeki sigortalı lehine yorumlama esası gereği ZDS’de özel hukuk alanında ek prim için zeyilname yükümlülüğü öngörülmediğinden DASK’ın güncel yeniden yapım değerlerine göre ödeme yapması gerektiği düşünülmektedir.
Konuya ilişkin genel hukuk düzenlemeleri şöyledir:
Türk Ticaret Kanununun 1425. Maddesinin birinci fıkrasında “Sigorta poliçesi, tarafların haklarını, temerrüde ilişkin hükümler ile genel ve varsa özel şartları içerir, rahat ve kolay okunacak biçimde düzenlenir.” şeklindeki hüküm ile 6502 Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 5. Maddesinin dördüncü fıkrası gereği; “Sözleşme şartlarının yazılı olması hâlinde, tüketicinin anlayabileceği açık ve anlaşılır bir dilin kullanılmış olması gerekir. Sözleşmede yer alan bir hükmün açık ve anlaşılır olmaması veya birden çok anlama gelmesi hâlinde; bu hüküm, tüketicinin lehine yorumlanır.” hükmü gereği yazılı metnin tüketicinin anlayabileceği açık ve anlaşılır olması şartı gerekmektedir. Ancak bilindiği kadarıyla bu hükümlere aykırı şekilde ZDS poliçelerde güncel yeniden yapım bedellerine göre zeyilname yaptırılmasına ilişkin bir yükümlülük yazılmamıştır.
Türk Ticaret Kanununun “Aydınlatma yükümlülüğü” başlıklı 1423. Maddesinde;
“(1) Sigortacı ve acentesi, sigorta sözleşmesinin kurulmasından önce, gerekli inceleme süresi de tanınmak şartıyla kurulacak sigorta sözleşmesine ilişkin tüm bilgileri, sigortalının haklarını, sigortalının özel olarak dikkat etmesi gereken hükümleri, gelişmelere bağlı bildirim yükümlülüklerini sigorta ettirene yazılı olarak bildirir. Ayrıca, poliçeden bağımsız olarak sözleşme süresince sigorta ilişkisi bakımından önemli sayılabilecek olayları ve gelişmeleri sigortalıya yazılı olarak açıklar.
(2) Aydınlatma açıklamasının verilmemesi hâlinde, sigorta ettiren, sözleşmenin yapılmasına ondört gün içinde itiraz etmemişse, sözleşme poliçede yazılı şartlarla yapılmış olur. Aydınlatma açıklamasının verildiğinin ispatı sigortacıya aittir.”
şeklinde hüküm gereği sigortalının özel olarak dikkat etmesi (zeyilname gibi) gereken hükümleri, gelişmelere bağlı (zeyilname gibi) bildirim yükümlülüklerini sigorta ettirene yazılı olarak bildirim yapılması gerekmektedir.
Nitekim ZDS Genel Şartlarında “C.5- Tebliğ ve İhbarlar” başlık maddede de, DASK veya adına yetkili kıldığı sigorta şirketinin bildirimleri de taraflara imza karşılığı elden verilen mektupla ya da sigorta ettirenin poliçede gösterilen adresine veya bu adres değişmişse, son bildirilen adresine yazılı olarak yapılacağı, DASK tarafından yapılan ihbarlar, postaya veya notere verildiği tarihten itibaren hüküm ifade edeceği öngörülmüştür.
Sonuçta, DASK yukarıda belirtilen tebligat usullerini kullanarak zeyilname yapılması gerekliliğini yazılı şekilde bildirim yapması gerekirken, sigortalılara söz konusu yazılı bildirimi yapmadığı bilinmektedir.
Buna karşın, DASK ve sigorta şirketleri poliçeler üzerinde yer alan sigortalının telefon numaralarına sigorta bedellerinin yeni tarifeye güncellemesine yönelik aşağıda verilen örnek SMS gibi mesajlar atmıştır.
“25/11/2022 tarihinde Dogal Afet Sigortalari Kurumu (DASK) tarafindan yayinlanan Genelge ile Zorunlu Deprem Sigortasi teminatina esas olan metrekare maliyet bedelleri guncellenmistir. Mevcut policenizdeki teminat tutarlarini guncel teminat tutarlarina yukseltmek uzere lutfen … Sigorta Acenteniz ile iletisime geciniz. … SIGORTA Mersis: 01…. B002”
Ancak, ZDS aracılık eden sigorta aracıları çoğunlukla müşterilerini başka aracılara ve sigorta şirketlerine kaptırmamak için poliçelerde çoğunlukla kendi numaralarını veya geçersiz numaraları (0.532.9000000 gibi) girdiği için DASK ve sigorta şirketleri çok az sayıda sigortalının cep telefonun söz konusu mesajları atabilmiştir. Dolayısıyla, çoğu sigortalıya söz konusu mesaj atılmamıştır.
Oysa SMS ile bildirim, sadece poliçe yenilemesine yönelik olarak hatırlatmak amacıyla kullanılmasına izin verilmiştir. Şöyle ki, ZDS Yönetmeliğinde zorunlu deprem sigortası poliçesini düzenleyen sigorta şirketi, sigorta sözleşmesinin bitiminden önce elektronik posta, kısa mesaj (SMS) veya çağrı merkezi kanalıyla sözleşmenin sona ereceğini ve yeni bir sigorta yaptırma zorunluluğunu sözleşme sahiplerine bildirileceği öngörülmüştür. Dolayısıyla, mevcut bir poliçede sigortalının büyük hak kaybına (mevcut tazminatın %50’si) neden olabilecek bir yükümlülüğüne ilişkin SMS bildirimin kullanılmayacağı aşikardır.
Bazı hukukçular, özel hukuk alanında özel bir düzenleme olmadığından TTK’nın 1425/3. maddesinin “…Kanunlarda aksine hüküm bulunmadıkça, genel şartlarda sigorta ettirenin, sigortalının veya lehtarın lehine olan bir değişiklik hemen ve doğrudan uygulanır. Ancak, bu değişiklik ek prim alınmasını gerektiriyorsa, sigortacı değişiklikten itibaren sekiz gün içinde prim farkı isteyebilir. İstenilen prim farkının sekiz gün içinde kabul edilmemesi hâlinde sözleşme eski genel şartlarla devam eder…” hükmü “Genel Şartlarda” sigortalı lehine yapılacak değişiklikle ilgili olmakla birlikte kıyasen uygulama alanı bulabileceği görüşündedir. Buna göre, söz konusu Kanun maddesi mukayesen uygulanması halinde, DASK yeniden yapım bedeline göre ek prim istemesini sekiz gün içinde yapması gerekmektedir.
Sonuçta, yukarıda verilen deprem sigortası ilişkin hem özel hukuk hem de genel hukuk alanında ek sözleşme (zeyilname) yaptırılmasına ilişkin hiçbir bir hüküm bulunmaması, bu kadar önemli hususta poliçe tanzimi esnasında aydınlatma yazılı bildirimlerinde bulunulmaması, 25.11.2022 tarihinde ilan edilen yeniden yapım maliyeti nedeniyle sigorta bedellerinin güncellemesi gerektiğine ilişkin yazılı bildirimler yapılmamış olması nedeniyle DASK’ın zeyilname aramaksızın bütün poliçeler için güncel yeniden yapım bedeline göre ödemesi gerekmektedir.
Soru: Deprem sigortası kapsamında tazminatlar ne zaman ödenir?
Bu sözleşme ile sigorta edilmiş binalarda meydana gelen zararın nedeni, niteliği ve miktarı DASK’ın veya yetkili kıldığı kimselerin belirlemelerine göre taraflar arasında yapılacak anlaşmayla tespit edilir. Büyük ölçekli bir hasar meydana gelmesi durumunda DASK, hasar tespitlerinin süratle yapılabilmesini teminen teknolojik olanaklardan da yararlanarak basitleştirilmiş hasar tespit uygulamaları geliştirebilir.
Tazminat miktarının yasa ve bu poliçe hükümlerine göre tespit edilmesinden sonra DASK, sigorta bedelini aşmamak kaydıyla kesinleşmiş olan tazminat miktarını en geç takip eden bir ay içerisinde hak sahibine ödemek zorundadır.
Esasları Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenmek üzere deprem sonrasında sigortalılara avans ödemesi yapılması mümkündür. Avans ödenip ödenmemesi, avans tutarı ve avans kapsamı DASK’ın önerisi üzerine Hazine ve Maliye Bakanlığınca kararlaştırılır.
Soru: DASK alınan tazminatı alırsak Devlet konut ve diğer yardımlardan mahrum kalır mıyız?
ZDS kapsamında tazminat alınması, aynı zamanda Devlet’ten konut ve diğer yardımı alınmasını engellemez. Başka deyişle, her ikisini de eksiksiz alabilir, Borçlar Kanununa göre sebepsiz zenginleşme sayılmayacaktır.
Soru: DASK alınan tazminatın sonuçları nedir?
DASK, yaptığı tazminat ödemesi tutarınca hukuken sigortalının yerine geçer ve sigortalının zarardan dolayı üçüncü şahıslara karşı dava hakkı varsa bu hak, tazmin ettiği bedel nispetinde DASK ‘a intikal eder.
Deprem sonucu tam hasar meydana geldiği takdirde, tazminatın ödenmesi ile birlikte sigorta teminatı sona erer. Kısmi hasar halinde, sigorta bedeli, rizikonun gerçekleştiği tarihten itibaren, ödenen tazminat tutarı kadar eksilir.
Binanın taşıyıcı sistemine etki eden hasarlarla ilgili olarak, teminatın tekrar işlerlik kazanabilmesi için konutun eksper raporunda belirtilen makul süre içinde onarılması gerekmektedir. Aksi takdirde poliçe vadesi süresince oluşabilecek müteakip hasarlar ödenmez. Sigorta bedelinin eksildiği hallerde, hasarlı binanın, hasardan bir gün önceki haline getirildiği tarihten itibaren başlamak üzere, gün esası ile prim alınmak suretiyle sigorta bedeli yükseltilir.
SONUÇ
Yukarıda detaylı şekilde anlatıldığı gibi yüzbinlerce sigortalının zeyilname yaptırmaması yüzünden DASK tarafından eksik tazminat ödenmek suretiyle mağdur edilmesinin hukuken hatalı olacağı düşünülmektedir.
Ülkemizde sigorta bilinç düzeyi düşük olduğu dikkate alınırsa, Trafik Sigortalarında olduğu gibi zeyilname yapılması şartının (mevzuatta olmayan ama uygulanan) kaldırılarak, riziko gerçekleşmesi anındaki cari metrekare bazında yeniden yapım maliyeti ve azami teminat tutarlarının geçerli olduğuna dair bir düzenleme yapılmasına, aksi halde sadece gelecekteki depremler için yukarıdaki bahsedildiği gibi öncelikle düzenleme eksikliğinin giderilmesi ve akabinde de uygulama hatalarının giderilmesi elzemdir.
Diğer taraftan, ZDS kapsamında ödenecek tazminatların önemli kısmının alınan reasürans koruması tarafından reasürörlerce karşılayacaktır. Ancak bu yıl içinde İstanbul ve başka yerlerde deprem olması halinde mevcut havuzun ve reasürans korumasının yeterli olmayacağı da düşünülmektedir. Ayrıca, gelecek seneden itibaren reasürör fiyatların yükseleceği ve belki de DASK’ın reasürör bulmakta zorluk yaşayabilir. Bu nedenle, Devlet’in her depremde sonra konut yardımı yaptığı da düşünülürse, gelecek yıldan itibaren yüksek maliyetli reasürans koruması alınmaması yerine primlerin havuzda toplanması seçeneği düşünülebilir.
Sigortacılığın, özelde ZDS nin gelişmesi için, başta Cumhurbaşkanı olmak üzere bütün Devlet adamlarının deprem sigortasının önemini vurgulaması ve/veya gelecekte Devlet konut yardımlarının yapılmaması gerektiğini açıklaması gerektiği düşünülmektedir. 16.02.2023
Doç. Dr. Metin SARIASLAN
Şubat 16, 2023
Kaynak : https://www.metinsariaslan.com/zorunlu-deprem-sigortasi